ต้นแซะเป็นต้นไม้ประจำถิ่นของภาคใต้ และเป็นพันธุ์ไม้พระราชทาน ที่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ได้พระราชทานให้ผู้ว่าจังหวัดนครศรีธรรมราชเพื่อนำไปปลูกเป็นสิริมงคลแก่จังหวัด ปกติแล้วต้นแซะจะงอกได้ตามแนวป่าเชิงเขาบริเวณภาคใต้ 

   ต้นแซะ ชื่อวิทยาศาสตร์ Callerya atropurpurea Benth เป็นไม้ยืนต้นสูง 20 – 30 เมตร ยอดเป็นพุ่มทึบเปลือกลำต้นเรียบ ผิวสีน้ำตาลหรือเทา ใบเป็นใบประกอบแบบขนนก ใบย่อยออกตรงกันข้าม มีใบย่อยปลายก้านอีก 1 ใบ แผ่นใบรูปขอบขนานแกมรูปหอก และชื่อท้องถิ่นของต้นแซะมีอีกหลากหลายชื่อ เช่น ต้นกระแซะ หรือ ต้นยีนีเก๊ะ เป็นต้น ต้นแซะจะออกดอกเป็นช่อตามปลายกิ่งหรือง่ามใบ รูปทรงคล้าย ๆ กับดอกถั่ว กลีบดอกสีแดงแกมม่วง กลิ่นหอม ออกดอกช่วงเดือนมกราคมถึงเดือนเมษายนในแต่ละปี 

   ต้นแซะเป็นต้นไม้สูงใหญ่มีใบเขียวเข้มทึบเวลากลางคืนดูน่ากลัว คนใต้สมัยก่อนมีความเชื่อว่า ต้นแซะมีผีแรง จึงไม่นิยมปลูกแซะไว้ในบริเวณบ้าน

การขยายพันธุ์ สายพันธุ์ และการใช้ประโยชน์ 

  ต้นแซะจะมีการขยายพันธุ์ โดยการเพาะเมล็ด เหมาะสมกับสภาพดินทุกชนิด แสงแดดจัด ต้องการน้ำและความชื้นปานกลาง ผลของต้นแซะจะมีลักษณะเป็นฝัก สีน้ำตาล กลมรีคล้ายทรงกระบอก มีความยาวประมาณ 10 เซนติเมตร แต่ละฝักจะมีเมล็ด 1 – 3 เมล็ด โดยผลของต้นแซะจะใช้เป็นอาหารสัตว์ ลำต้นใช้ในการก่อสร้างแต่ไม่เหมาะกับการนำมาทำเฟอร์นิเจอร์ เพราะมอดชอบมากัดกินเนื้อไม้ชนิดนี้ และมักจะนำมาใช้ทำฟืน นอกจากนี้เปลือกของต้นแซะยังสามารถนำมาทำสีย้อมผ้าสีแดงได้อีกด้วย

  ต้นแซะมี 2 ชนิด คือ ต้นแซะทั่วไป กับ ต้นแซะคลาน 

ประโยชน์และโทษ

   “ต้นแซะทั่วไป” สามารถทานได้ โดยการนำยอดอ่อนมาเป็นผักเหนาะหรือผักที่ไว้กินกับน้ำพริกหรือแกงใต้ หรือขนมจีนน้ำยา มีรสชาติมัน สามารถเก็บมาทานได้ทั้งปี เพราะยิ่งเด็ดยอดจะยิ่งแตก สรรพคุณทางยาของต้นแซะคือ ช่วยให้เจริญอาหาร บำรุงกำลัง
   “ต้นแซะคลาน” จะขึ้นอยู่ตามป่าเสม็ด ลำต้นของต้นแซะคลานจะมีลักษณะเอนราบขนานไปกับพื้นและแตกกิ่งเป็นช่วง ๆ ยอดอ่อนของ “ต้นแซะคลาน” จะเหมือนยอดต้นแซะทั่วไปทุกประการ แต่กินไม่ได้ ถ้าเผลอกินเข้าไปอาจจะทำให้มีอาการเวียนหัว คลื่นไส้ได้
   ผู้สนใจอ่านรายละเอียดเพิ่มเติม ขอแนะนำหนังสือหมอชาวบ้าน “ ต้นแซะ” โดย อ.ดร.ศรันยา กิจดำรงธรรม และ ผศ.ดร.มลฤดี สุขประสารทรัพย์ สถาบันโภชนาการ มหาวิทยาลัยมหิดล ให้บริการ ณ หอสมุดวิทยาศาสตร์ ดร.ตั้ว ลพานุกรม กรมวิทยาศาสตร์บริการ
   นอกจากนี้ผู้ใช้บริการสามารถติดตามสารสนเทศใหม่ ๆ ที่น่าสนใจอื่น ๆ ได้จากบัญชีรายชื่อเอกสารใหม่อิเล็กทรอนิกส์ (e-New list) ได้ที่ https://www.dss.go.th/a/qr/MmyZA หรือขอรับบริการจัดหาเอกสารฉบับเต็ม โดยสอบถามเพิ่มเติมที่ One Stop Service หอสมุดวิทยาศาสตร์ ดร.ตั้ว ลพานุกรม

Tel. : 0 2201 7250-5
e-mail : This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Line : @sltd
Facebook : ScienceLibraryDSS
Website : https://siweb.dss.go.th

เอกสารอ้างอิง

ลั่นทม ดอนจวบทรง. ผักพื้นบ้าน (ภาคใต้). ต้นแซะ. กรุงเทพฯ:สำนักพิมพ์หมอชาวบ้าน บจก. ปีที่ 45 ฉบับที่ 531 กรกฎาคม 2566
ต้นแซะ [อินเทอร์เน็ต]. [เข้าถึงเมื่อ 17 พฤศจิกายน 2566]. เข้าถึงได้จาก: https://www.thaikasetsart.com